Komt-ie wel of komt-ie niet? Begin dit jaar waren er nog geluiden dat de Omgevingswet helemaal niet meer door zou gaan. Totdat onlangs eindelijk duidelijkheid kwam: per 1 januari 2024 treedt de nieuwe wet in werking. Wat betekent dat voor gemeenten? Lukt het om op tijd klaar te zijn? We namen een kijkje in de keuken bij de gemeente Tilburg, Moerdijk en Woensdrecht.
"Het is een nieuwe manier van werken, jurisprudentie moet worden opgebouwd. Iedereen, ook inwoners en bedrijven zullen er hun weg in moeten vinden. In het begin gaat dat waarschijnlijk met horten en stoten." Martin van Bers - Programmamanager Omgevingswet bij de gemeente Tilburg
“Gelukkig is er nu duidelijkheid en weten we waar we aan toe zijn. We zijn volop met de voorbereidingen bezig. Zo werken we onder meer aan de interne communicatie; die moet helder zijn. We organiseren trainingen en opleidingen en ook zullen we komend half jaar veel moeten oefenen. Alles moet ontdekt worden”, aldus Martin van Bers, Programmamanager Omgevingswet bij de gemeente Tilburg.
Volgens Martin gaat de invoering “linksom of rechtsom pijn doen. Het is een nieuwe manier van werken, jurisprudentie moet worden opgebouwd. Iedereen, ook inwoners en bedrijven zullen er hun weg in moeten vinden. In het begin gaat dat waarschijnlijk met horten en stoten.”
“70% leer je in de praktijk” Volgens Martin kun je nooit genoeg oefenen. “En hoe goed je het ook doet, in de praktijk zullen we straks tegen situaties aanlopen die anders blijken dan we dachten. In het Tilburgse leermodel gaan we uit van de 70-20-10-regel. Dat betekent dat je 10% leert door opleiding, 20% door coaching, intervisie en begeleiding en 70% door te werken in de praktijk. Leren door doen; dat gaat pas echt gebeuren als de wet straks per 1 januari in werking treedt.”
“Vaste standaarden zijn nodig” Ook voor de regio is de invoering een hele uitdaging, zegt Martin. “In Midden-Brabant heb je 26 gemeenten die allemaal op eigen snelheid, op eigen manieren met de nieuwe regels omgaan. Dan heeft de OMWB straks te maken met gemeenten die het allemaal net anders aanpakken. Dat is natuurlijk niet werkbaar. Iedereen begrijpt dat er vaste standaarden moeten komen. Daar hebben we het samen ook over tijdens de ‘regiotafels’ die we organiseren. We zullen moeten leren van elkaar en afspraken moeten maken.”
Over de rol van de OMWB zegt Martin: “Ik vind het prettig dat de OMWB in de regio het voortouw neemt. Dat schept duidelijkheid. De OMWB reikt standaard manieren van werken aan. Dan hoeven gemeenten dat niet zelf te ontdekken. Daar moet de OMWB vooral mee doorgaan want daar zitten gemeenten op te wachten.”
"Het niveau van onze dienstverlening mag niet terugzakken. Initiatiefnemers die bij ons aankloppen moeten we adequaat kunnen helpen." Wim Tijssen - Adviseur Omgevingswet bij de gemeente Moerdijk
"We zijn goed op weg; we liggen aardig op schema", zegt adviseur Omgevingswet Wim Tijssen bij de gemeente Moerdijk. Naar verwachting wordt de omgevingsvisie er dit najaar vastgesteld. Ook het omgevingsplan vordert gestaag. "We zijn begonnen met Zevenbergen. En dan vooral het centrumgebied omdat daar verschillende belangen spelen die met elkaar schuren. Bewust zijn we niet meteen met het moeilijkste begonnen, namelijk het havengebied. Om te leren en te oefenen zijn we begonnen in Zevenbergen. De lessen die we hier leren gebruiken we voor de verdere uitrol."
Draagvlak "Zevenbergen gebruiken we als voorbeeld waarmee we dit voorjaar intern de boer op gaan. Om draagvlak te krijgen en ook om concreet te laten zien wat het verschil is met het bestemmingsplan zoals we dat tot nu toe kennen. Ook gaan we webinars en cursussen organiseren om de belangrijkste principes van de Omgevingswet tussen de oren te krijgen. Een van de bekendste is natuurlijk dat de ambtenaar zijn houding verandert van ‘Nee, tenzij..' naar ‘Ja, mits...'"
Begrijpen Wim legt uit dat nu al wordt gekeken naar de startperiode volgend jaar. "Het niveau van onze dienstverlening mag niet terugzakken. Initiatiefnemers die bij ons aankloppen moeten we adequaat kunnen helpen. Je moet er op rekenen dat er vanaf dag 1 volgend jaar heel veel vragen komen. De helpdesk van de gemeente moet hierop zijn voorbereid. Ook moeten we zorgen voor toepasbare regels. Ik bedoel daarmee dat de juridische taal begrijpelijk gemaakt moet worden zodat iedereen de regels kan begrijpen."
Kwartetten "Ik geloof in de kracht van de Poolse landdag. Waarom zou je bij een initiatief ergens in een buurt, niet de omgeving daarbij betrekken? De mensen die er zelf wonen en werken zijn de beste planologen en inrichters van dat gebied. Dat wil niet zeggen dat deelnemers bij voorbaat krijgen wat ze willen. Ik zie het meer als kwartetten, maar dan niet met de kaarten tegen je borst maar open op tafel. 'Mag ik van jou..?' 'Ja, als ik .. van jou krijg.'"
"We hebben onszelf de vraag gesteld: wat moet er klaar zijn 1 januari? Daar richten we ons nu op. Er zijn ook allerlei zaken die we later kunnen oppakken, denk aan het Omgevingsplan. Dat schuiven we door." Peter Bogers - gemeentesecretaris Woensdrecht
Uitstel na uitstel heeft de voorbereidingen op de Omgevingswet geen goed gedaan, vertelt ook Peter Bogers, gemeentesecretaris in Woensdrecht. “De urgentie verdwijnt. Je hoorde zelfs geluiden dat de wet er helemaal niet meer zou komen. Dat motiveert niet. Tel daarbij op dat er wisselingen zijn onder het personeel. Opgebouwde kennis gaat daardoor deels verloren. Wij hebben er het afgelopen jaar voor gekozen om vooral te zorgen dat de lopende Wro-trajecten zo goed mogelijk werden afgehandeld om te voorkomen dat er een grote opstopping zou ontstaan door de overgang naar de Omgevingswet.”
Losse eindjes Peter wil zeker niet zeggen dat er niks is gedaan aan de voorbereidingen. “Integendeel. Er is veel werk verzet. Maar er zijn nog wel allerlei losse eindjes. We hebben onszelf de vraag gesteld: 'Wat moet er klaar zijn 1 januari?' Daar richten we ons nu op. Er zijn ook allerlei zaken die we later kunnen oppakken, denk aan het Omgevingsplan. Dat schuiven we door.”
Scan OMWB “Om precies te weten hoe we ervoor staan, hebben we de OMWB gevraagd een scan uit te voeren. Zaken die goed geregeld zijn krijgen dan een groene kleur. Is het bijna goed maar is er nog net iets nodig, dan krijg je een oranje kleur. Onderdelen waarbij echt risico wordt gelopen krijgen een rode kleur. Rood hebben we nergens voor gekregen. Oranje wel; en daar werken we nu aan. En dan gaat het vooral om de administratieve procedures.”
Capaciteit Elk nadeel heeft z’n voordeel. Wij zijn zo’n beetje de stikstofkampioen van Nederland. Heel veel vergunningstrajecten zitten op slot. Dat betekent dat er capaciteit beschikbaar is om nu in te zetten voor de Omgevingswet. Voor iedereen is de urgentie duidelijk en dan kun je samen gas geven.”
De Omgevingswet
Aanvankelijk zou de wet op 1 juli 2019 ingaan, maar werd in totaal vijf keer uitgesteld. De nieuwe wet bundelt wetgeving en regels voor ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water. 26 losse wetten komen te vervallen, zoals de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), de Wet ruimtelijke ordening, de Wet natuurbescherming en de Waterwet. Ook het Activiteitenbesluit en het Bouwbesluit worden vervangen. Bestaande bestemmingsplannen worden gebundeld in één omgevingsplan per gemeente.
De nieuwe wet zorgt voor de ontwikkeling van een veilige, gezonde en duurzame fysieke leefomgeving. Ook leidt de nieuwe wet tot vlottere besluitvorming, meer efficiency en overzicht. Zorgenkind is het zogeheten Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO); het IT-systeem dat de uitvoering van de Omgevingswet technisch ondersteunt. Het is inmiddels een van de duurste ict-projecten van de overheid (geschatte kosten 2 miljard euro), maar nog altijd zijn er twijfels. Minister Hugo de Jonge heeft de Eerste en Tweede Kamer beloofd dat het systeem per 1 januari 2024 naar behoren zal functioneren.