[ons gereedschap]
Hoe meten we PFAS?
Hoe zit het met PFAS in de bodem, grondwater en de lucht? Het Team Metingen en Onderzoek (TMO) van de OMWB doet er onderzoek naar. Hoe wordt er gemeten?
PFAS (Per- en PolyFluorAlkylStoffen) met het blote oog niet te zien. Het is een verzamelnaam voor synthetische chemicaliën die worden gebruikt voor producten als anti-aanbakpannen, waterdichte kleding en brandblusschuim. PFAS is klein, kleurloos en geurloos. Door emissies en lozingen komen de chemicaliën in water, lucht en bodem terecht. Onderzoek richt zich vooral op 4 specifieke PFAS (PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS) vanwege gezondheidsrisico’s. Ze kunnen het immuunsysteem beschadigen en kanker veroorzaken.
Grondwater Jack van Velthuijsen van TMO vertelt dat de OMWB in opdracht van de provincie Noord-Brabant sinds 2016 PFAS in het grondwater meet. Het is onderdeel van periodiek terugkerend onderzoek naar grondwaterkwaliteit. “We meten op 10 en 25 meter diepte. We analyseren vele parameters, denk aan medicijnresten, bestrijdingsmiddelen en ook PFAS. Sinds 2022 meten we PFAS op nanogram-niveau, dat is een factor 100 nauwkeuriger dan voorheen. Op basis van risico-onderzoek van het RIVM is de meetstrategie toen verder aangescherpt.”
In Noord-Brabant hebben we te maken met oud- en jong grondwater op 10 en/of 25 meter diepte. In oud grondwater hebben we nog geen PFAS in aangetroffen, in jong grondwater wel. Drinkwater wordt in Noord-Brabant gemaakt van grondwater uit honderden meters diepte. Dit water wordt door de drinkwaterbedrijven onderzocht.
Grondwatermonitoringspeilbuizen Sinds 1970 kent Nederland een vast stelsel van meetpunten voor grondwatermetingen. Het grondwatermeetnet van de provincie Noord-Brabant bestaat uit provinciale meetpunten (PMG) en meetpunten van het RIVM (LMG). De OMWB maakt voor de PFAS-metingen gebruik van het provinciale meetnet.
Grondwatermonsters analyseert/onderzoekt de OMWB niet zelf. Dat gebeurt op een speciaal laboratorium elders in het land. Van het laboratorium ontvangt de OMWB per monster een analyse-certificaat.
Lozing op riool en oppervlaktewater Als afvalwater zonder tussenkomst van een openbaar riool wordt geloosd op oppervlaktewater of een rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) is het aan de waterkwaliteitsbeheerder (waterschap of Rijkswaterstaat) om dit te controleren.
Wanneer afvalwater op het openbaar riool wordt geloosd is het aan de gemeente of provincie om dit te controleren. Gemeenten en provincie kunnen de OMWB inschakelen (als verzoektaak) om de kwaliteit van het water in openbare riolen (zogeheten indirecte lozing) te controleren. Met deze gemeenten spreekt de OMWB een bemonsteringsprogramma af. Hierin staat op welke plaatsen specifieke afvalstromen een paar keer per jaar worden bemonsterd. Ook wordt benoemd welke parameters worden gemeten. Soms zit daar PFAS bij, namelijk als er bij bedrijven die afvalwater lozen op het openbaar riool PFAS-verdenking is.
Bodemonderzoek: minder vaak Het is niet zo dat de OMWB, net zoals bij grondwater, overal ook de bodem regelmatig onderzoekt. Dat gebeurt alleen bij grondverplaatsing (grondverzet). Dan worden er standaard bodemmonsters genomen waarbij onder meer op PFAS wordt geanalyseerd. Ook als er concrete PFAS-verdenking is op een specifieke locatie wordt er op projectbasis onderzoek uitgevoerd.
PFAS in de lucht Lastig bij het meten van PFAS in de lucht is dat er geen emissie-eisen zijn en ook geen strikte richtlijnen voor de meetmethode. Daardoor zijn luchtmetingen voor PFAS moeilijk te beoordelen.
De OMWB voert incidenteel PFAS-luchtmetingen uit. Op eigen initiatief voerde de OMWB overleg met het RIVM en de Wageningen University (WUR) om tot een bruikbare meetmethode te komen. Die is tot nu toe bij twee bedrijven toegepast.
Bij de luchtmeting wordt PFAS zowel als vaste stof en als gas gemeten. Dat gebeurt door lucht uit de schoorsteen van het bedrijf te zuigen. Die lucht wordt vervolgens door een stoffilter gevoerd en daarna (gedeeltelijk) door wasflessen met demi-water. Dit testresultaat (de filter en het demi-water) wordt onderzocht door de WUR. Van de WUR ontvangt de OMWB het analyseresultaat.